อุดรธานีเป็นเมืองที่ไม่เคยหยุดนิ่งมีการสร้างบ้านแปงเมืองการคมนาคมมีโครงสร้างพื้นฐานเชื่อมต่อเข้าถึงตัวจังหวัดอย่างสะดวกสบายเนื่องจากเป็นทางผ่านของหลายจังหวัดทำให้การค้าและการลงทุนในจังหวัดอุดรธานีนั้นมีความเจริญก้าวหน้านอกจากนี้ยังเป็นเมืองที่มีเอกลักษณ์ทาง ศิลปวัฒนธรรม และมีแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญทางประวัติศาสตร์มากมาย
ก่อนจะเป็นแผ่นดินที่ผู้คนอาศัยอยู่ทุกวันนี้ เมื่อหลายร้อยล้านปีก่อนพื้นที่อีสานเคยเป็นทะเลมาก่อนหลักฐานทางบรรพชีวินวิทยาและธรณีวิทยาที่ขุดค้นเจอในพื้นที่เป็นร่องรอยของอดีตที่ยังปรากฏให้เห็นแม้ในปัจจุบัน
ไทรโลไบด์ (Trilobite) เป็นสัตว์จำพวกเดียวกับ แมงดาทะเล มีร่างกายแบ่งออกเป็นสามตอน คือ หัวอก และส่วนท้อง ขนาดยาวประมาณ 10 เซนติเมตร และสูญพันธุ์ไปในช่วงประมาณ 250ล้านปีมาแล้ว อาณาจักรเกลือในดินแดนอีสาน คือหลักฐาน ที่ห้องทะเลได้ฝากไว้ ราว 100 ล้านปีมาแล้ว
เมื่อราว 100 ล้านปีที่แล้ว พื้นที่ภาคอีสานเคยเป็นทะเลที่ถูกปิดกั้นด้วยเทือกเขา
ต่อมาพื้นที่ยกตัวขึ้นเป็นภูเขาและเกิดภูเขาไฟในบางบริเวณขณะที่บางส่วนทรุดตัวลงกลายเป็นที่ราบลุ่มและทะเลสาบซึ่งยังคงหลงเหลือในปัจจุบันในรูปของ"หนอง"ต่างๆการเปลี่ยนแปลงนี้ทำให้ภาคอีสานเป็นดินแดนที่อุดมสมบูรณ์ มีพืชและสัตว์หลากหลายอาศัยอยู่
การยกตัวของเทือกเขาตอนกลางแบ่งพื้นที่อีสานออกเป็น 2 ส่วนคล้ายก้นกระทะ คือ "แอ่งสกลนคร" ทางตอนเหนือ และ "แอ่งโคราช" ทางตอนใต้ โดยจังหวัดอุดรธานีอยู่ในแอ่งสกลนครพื้นที่ทั้งหมดในภูมิภาคนี้ ถูกรวมเรียกว่า"ที่ราบสูงโคราช"
เกลือสินเธาว์เป็นแร่ธาตุสำคัญของภาคอีสานเนื่องจากพื้นที่เคยเป็นทะเลมาก่อนจึงมีแหล่งเกลือโบราณหลายแห่งโดยเฉพาะ
บ่อพันขันจังหวัดร้อยเอ็ดซึ่งเป็นศูนย์กลางการผลิตและแลกเปลี่ยนเกลือกับชุมชนในลุ่มแม่น้ำโขงภูมิปัญญาการต้มเกลือจากดินเอียดยังคง สืบทอดมาถึงปัจจุบัน
เกลือมีบทบาทสำคัญในวิถีชีวิตและพิธีกรรมท้องถิ่น เช่น บุญข้าวประดับดิน และบุญผะเหวดเส้นทางสายเกลือยังเชื่อมโยงการค้าขายกับลาว เวียดนาม และกัมพูชา เพื่อถนอมอาหารเกลือจึงสะท้อนถึงวัฒนธรรม การยังชีพ และความเกื้อกูลกันในชุมชนอีสาน
แม่น้ำโขงเป็นเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงชีวิตและเป็นอู่อารยธรรมสำคัญของภูมิภาค ครอบคลุมจีนตอนใต้ พม่า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม
ชุมชนลุ่มน้ำโขงมีการแลกเปลี่ยนสินค้า เทคโนโลยี และวัฒนธรรม ซึ่งมีส่วนในการพัฒนาอารยธรรมโดยเฉพาะในภาคอีสานที่ได้รับอิทธิพลจากการทำนาทอผ้า เครื่องปั้นดินเผาและพิธีกรรมร่วมกัน
ร่องรอยทางโบราณคดีชี้ให้เห็นว่าชุมชนยุคแรกเริ่มจากหมู่บ้านเล็กๆ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคกลาง ต่อมาภาคกลางเติบโตเป็นเมืองการค้า ส่วนภาคอีสานพัฒนาเป็นชุมชนภายในภูมิภาค แม่น้ำโขงยังเป็นเส้นทางเชื่อมโยงวัฒนธรรมจากจีนตอนใต้และเวียดนามเหนือ ถ่ายทอดเทคโนโลยีโลหกรรมและวัฒนธรรมสู่ชุมชนท้องถิ่น
จากชุมชนสู่วัฒนธรรม จากวัฒนธรรมสู่อารยธรรม ห้องนี้จึงเป็นห้องเกี่ยวกับ อารยธรรมที่กระจายตัวในท้องถิ่นต่าง ๆของอีสานซึ่งมีความคล้ายคลึงและมีขนบความเชื่อหลายอย่างรวมกันกับอารยธรรมบ้านเชียงที่อุดรธานี ไม่ว่าจะเป็นเรื่องความเชื่อหรือสิ่งลี้ลับพิธีกรรมด้านความตายผ่านแผนผังสี่อิฐ พร้อมฉายวิดีโอและคำบรรยายเกี่ยวกับภาพนั้นๆได้อย่างน่าสนใจ
ในปี พ.ศ. ๒๕๐๙ สตีเฟน ยัง นักศึกษาจากมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด ได้ค้นพบโบราณวัตถุสำคัญที่บ้านเชียงโดยบังเอิญขณะเดินศึกษาวิถีชีวิตชาวบ้านเขาสะดุดรากต้นนุ่นล้มลง และสังเกตเห็นขอบโค้งของหม้อดินเผาโผล่จากพื้นดินเมื่อมีการขุดค้น พบว่าหม้อเหล่านี้ประดับลายสีแดงและไม่มีการเคลือบซึ่งบ่งบอกถึงความเก่าแก่และสำคัญทางโบราณคดีของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
8.ห้องเมื่อพระพุทธศาสนามาถึง
ชาวสุวรรณภูมินับถือศาสนาผีมาไม่น้อยกว่า 3,000 ปี โดยมีหลักฐานจากภาพเขียนสีตามถ้ำบริเวณภูพระบาท เช่น ถ้ำคน ถ้ำลายมือ และถ้ำวัวแดง ซึ่งแสดงถึงความเชื่อเกี่ยวกับพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ ผีในความเชื่อท้องถิ่นมีทั้งเทพารักษ์ วิญญาณบรรพบุรุษ และผีแถนที่เชื่อมโยงกับธรรมชาติ ผีจึงมีบทบาทสำคัญในชีวิตผู้คน และถือเป็นศาสนาเก่าแก่ที่สุดในภูมิภาคนี้
หลัง พ.ศ. 1000 ความเชื่อเรื่องผีเริ่มผสมผสานกับศาสนาพราหมณ์และพุทธศาสนา เช่น การสร้างสถูปเจดีย์ครอบพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ดั้งเดิมที่เคยใช้ฝังศพหัวหน้าเผ่า ส่งผลให้บทบาทของผีค่อย ๆ ลดลง แต่หลายพื้นที่ยังคงสถานะเป็นดินแดนศักดิ์สิทธิ์ เช่น บริเวณภูพระบาท ที่มีเสาเสมาหินสะท้อนถึงการผสมผสานความเชื่อจากโลกภายนอกที่มีความสำคัญทางวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์
อุดรธานีลือเลื่องในของดีและแหล่งท่องเที่ยวที่หลากหลายทั้งธรรมชาติ ธรรมมะ และ วัฒนธรรมล้วนคือความภูมิใจของเจ้าของบ้านที่พร้อมสร้างความประทับใจให้แก่ผู้มาเยือน
ในอนาคตอุดรธานีจะมุ่งเน้นการพัฒนาเมืองเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนผ่านการจัดแสดงศักยภาพและทิศทางการดำเนินงานการพัฒนาเช่น โครงการ Smart City Bus ที่พัฒนาระบบขนส่งมวลชนลดปัญหาจราจรและส่งเสริมการใช้บริการรสาธารณะนอกจากนี้ยังเปิดโอกาสให้ประชาชน
มีส่วนร่วมกำหนดทิศทางการพัฒนาเมืองภายใต้แนวคิด "อนาคตในมือคุณ" เพื่อร่วมกันสร้างอุดรธานีให้เติบโตอย่างยั่งยืน
จัดแสดงประวัติความเป็นมาของ“อาคารราชินูทิศ”ซึ่งเป็นสถานที่ตั้งของพิพิธภัณฑ์เมืองอุดรธานีรวมไปถึงรูปแบบการก่อสร้างอาคารที่มีลักษณะพิเศษอย่างการใช้อิฐโบราณสลับกับอิฐไม้ที่เป็นอาคารที่ค้นพบเพียงแห่งเดียวในประเทศไทยเท่านั้นนอกจากนั้นยังมีการจัดแสดงการดำเนินการก่อสร้างและบูรณะปรับปรุงทั้งตัวอาคารและภายในอาคารภายใต้คอนเซ็ปต์กว่าจะเป็นพิพิธภัณฑ์เมืองโดยจะมีจัดแสดงภาพถ่ายในขณะที่ทำการก่อสร้างและบูรณะปรับปรุงตั้งแต่อดีตมาจนถึงปัจจุบัน
นอกจากจะเป็นห้องที่ใช้สำหรับเล่าเรื่องราวความเป็นมาของอาคารราชินูทิศและการดำเนินการขั้นต่างๆ ในการก่อสร้างและปรับปรุงพิพิธภัณฑ์แล้วคาดว่าในอนาคตจะใช้ห้องแห่งนี้เป็นห้องรับรองสำหรับรับรองแขกในโอกาสสำคัญต่าง ๆ อีกด้วย
เหตุการณ์ ร.ศ. 112ส่งผลให้สยามต้องย้ายกองบัญชาการมณฑลลาวพวนจากหนองคายตามข้อตกลงกับฝรั่งเศสที่ห้ามตั้งฐานทหารในระยะ 25 กิโลเมตรจากชายแดน กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคมจึงเคลื่อนย้ายกองทัพโดยใช้เกวียน 200 เล่ม เดินทางมาถึงบริเวณ "บ้านเดื่อหมากแข้ง" ซึ่งมีสภาพเป็นป่า มีหนองน้ำและลำห้วยสมบูรณ์ เหมาะสมสำหรับตั้งกองทหาร แม้จะต้องเผชิญกับโรคภัยในป่าหลังได้รับพระบรมราชานุญาตจากรัชกาลที่ 5 จึงเริ่มสร้างกองบัญชาการมณฑลลาวพวนขึ้นที่บ้านเดื่อหมากแข้งแห่งนี้จึงทำให้เป็นจุดเริ่มต้นของการก่อตั้งเมืองอุดรธานีในเวลาต่อมา
อุดรธานีก่อกำเนิดขึ้นได้ด้วยความร่วมมือจากหลายส่วน ทั้งความร่วมมือจากข้าราชการผู้วางรากฐานที่มั่นคงในการสร้างบ้านแปงเมืองและคนทั่วไปที่ช่วยกันลงขันบริจาคคนละเล็กละน้อยสร้างเมืองอุดรธานี
การพัฒนาเมืองอุดรในยุคแรกเริ่มแสดงให้เห็นผ่านสิ่งปลูกสร้างสำคัญระบบผังเมืองระบบโครงสร้างพื้นฐานการคมนาคมและสาธารณูปโภคพื้นฐานรวมถึงการอยู่ร่วมกันของผู้คนหลากหลายเชื้อชาติและศาสนาได้อย่างสงบสุข
เรื่องราวการใช้ชีวิตของคนอุดรธานีในอดีตเรื่องราวการใช้ชีวิตของคนอุดรธานีถูกถ่ายทอดผ่านการเล่าเรื่องบนกระดานดำที่เคลื่อนไหวได้บอกเล่าประวัติความเป็นมาของอาคารราชินูทิศและโรงเรียนสตรีราชินูทิศโรงเรียนสตรีประจำจังหวัดอุดรธานีที่สร้างขึ้นแห่งแรกเพื่อถวายเป็นพระราชกุศลแด่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในรัชกาลที่ 6
หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 รถไฟก็เชื่อมต่อมาถึงบ้านไผ่และขอนแก่น ในวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 หลังจากนั้นก็มาถึงอุดรธานี ในวันที่ 25 มิถุนายน พ.ศ.2484 และนำพาคนจีนกลุ่มแรกที่เดินทางมาค้าขาย ตั้งถิ่นฐาน และสร้างเนื้อสร้างตัวจนนำพาความเจริญเข้าสู่อุดรธานี
ในกรณีพิพากอินโดจีนได้เกิด"ยุทธเวหา" ครั้งแรกของกองทัพอากาศไทย ที่มีฐานบินปฎิบัติการอยู่ในจังหวัดอุดรธานี เมื่อวันที่ 28 พฤศจิกายน 2483 ฝูงบินไทยนำโดย สกัดเครื่องบินฝรั่งเศสจนยิงตก 1 ลำ โดยฝ่ายไทยไม่ได้รับความเสียหายนับเป็นชัยชนะทางอากาศครั้งแรกของไทยห้องนี้จึงมีเครื่องบินจำลองเพื่อระลึกถึงเหตุการณ์ยุทธเวหาที่ได้สร้างวีรบุรุษอย่าง ร.ต.ศานิต นวลมณี ขึ้น
หลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ ในช่วงสงครามเย็น สหรัฐอเมริกาเข้ามามีบทบาทสำคัญในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยร่วมมือกับรัฐบาลไทยตั้งแต่สมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม ถึง จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ เพื่อสกัดกั้นการขยายตัวของลัทธิคอมมิวนิสต์ สหรัฐฯ ตอบแทนด้วยความช่วยเหลือด้านเทคนิคและงบประมาณส่งผลให้เกิดการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานโดยเฉพาะ "ถนนมิตรภาพ" ซึ่งเป็นถนนสายแรกที่ได้มาตรฐานสากล
ถนนมิตรภาพเริ่มต้นจากสระบุรี ผ่านนครราชสีมา จนถึงหนองคาย เดิมแยกเป็นถนนสุดบรรทัด และ ถนนเจนจบทิศ ก่อนจะเปลี่ยนชื่อเป็น "ถนนมิตรภาพ" เมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500 เพื่อแสดงถึงมิตรภาพไทย-สหรัฐฯถนนสายนี้มีบทบาmสำคัญในการนำความเจริญสู่อุดรธานีและภาคอีสานในด้านเศรษฐกิจและการคมนาคม
ในช่วงสงครามเวียดนาม สหรัฐฯ ได้รับอนุญาตจากไทยให้ใช้สนามบิน 7 แห่งเป็นฐานทัพสำคัญ หนึ่งในนั้นคือฐานทัพอุดรธานี ซึ่งมีบทบาทสำคัญทางยุทธศาสตร์ เนื่องจากอยู่ใกล้ลาว กัมพูชา และเวียดนาม ทำให้สะดวกต่อการโจมตีทางอากาศ ทหารอเมริกันราว 8,000 นายหมุนเวียนประจำการที่อุดรฯส่งผลให้ประชากรเพิ่มขึ้นและเกิดการเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็วในช่วง
พ.ศ. 2513-2516
การเข้ามาของทหารอเมริกันกระตุ้นให้เกิดธุรกิจใหม่ๆ เช่น โรงแรมหรู บาร์ไนท์คลับ โรงภาพยนตร์ สนามกีฬา และสโมสรนายทหารอเมริกัน นอกจากนี้ยังเกิดอาชีพใหม่ เช่น แม่บ้าน ช่างเครื่อง นักดนตรี และคนถีบสามล้อ ส่งผลให้เศรษฐกิจและสังคมอุดรธานีเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากโดยเห็นได้ชัดจากการได้รับ วัฒนธรรมตะวันตกที่เข้ามาพร้อมกับเหล่าจี.ไอ.
อีกหนึ่งธุรกิจที่ได้รับความนิยมในยุคสมัยที่ G.I.เข้ามาตั้งฐานทัพในอุดรก็คือ ธุรกิจถ่ายรูป ห้องเล็กๆ ห้องนี้จึงเป็นการจำลองบรรยากาศห้องถ่ายรูปในวันวานกับกล้องถ่ายรูปขนาดใหญ่ที่ยากจะได้เห็นในปัจจุบันพร้อมทั้งภาพของสถานที่ต่าง ๆ ในจังหวัดอุดรธานี เป็นสิ่งที่บันทึกเรื่องราวในอดีตไว้ได้อย่างน่าสนใจ
หลังจากสงครามเวียดนามสิ้นสุด ริชาร์ด นิกสัน ประธานาธิบดีคนที่ 37 ของสหรัฐอเมริกาได้ประกาศยุติสงครามและถอนกำลังทหารออกจากฐานทัพในประเทศไทยทำให้เศรษฐกิจเมืองอุดรที่เคยเฟื่องฟูทรุดลงราวกับงานเลี้ยงสนุกสนานที่ต้องจบลงในที่สุด
การเข้ามาและการย้ายออกของทหารจี.ไอ.ทำให้เกิดการเคลื่อนไหวของแรงงานครั้งใหญ่ที่สุดครั้งหนึ่งของจังหวัดอุดรธานีเมื่อครั้งมีทหารจี.ไอ. อยู่บริเวณหน้าค่ายทหารซึ่งเคยครึกครื้นผู้คนทั้งไทยและต่างประเทศเดินกันขวักไขว่ทั้งกลางวันและกลางคืน แต่หลังจากทหารอเมริกันถอยทัพไปแล้วประชากรในชุมชนหน้าค่ายทหารลดลงอย่างมากชุมชนที่ทหารอเมริกันอาศัยอยู่อย่างพลุกพล่าน คงเหลือแต่ชุมชนเกษตรกรรมดั้งเดิมเท่านั้น
ห้องเป็นห้องที่บอกเล่าเรื่องราวการกลับมายืนหยัดด้วยลำแข้งของชาวอุดรหลังจากที่ฐานทัพอเมริกันถอนออกไป ชาวอุดรกลุ่มหนึ่งที่เป็นช่างฝีมือด้านต่างๆซึ่งเคยถูกจ้างงานโดยกองทัพสหรัฐฯก็ตัดสินใจเดินทางไปทำงานที่ต่างประเทศเช่น ซาอุดีอาระเบีย ส่วนคนอุดรอีกกลุ่มเลือกที่จะยืนหยัดอยู่ในบ้านเกิดก็เปลี่ยนมาทำงานในโรงงานอุตสหกรรม เช่น โรงสีข้าว โรงงานมันสำปะหลัง และ อุตสาหกรรมบริการต่าง ๆ เช่น ร้านกาแฟ ร้านอาหาร ช่างภาพ
นักออกแบบ ศูนย์การเรียนรู้สำหรับเด็ก และร้านออกกำลังกาย ส่งผลให้อุดรธานีสามารถฟื้นตัวได้ในฐานะศูนย์กลางการค้า การคมนาคม และการบริหารราชการในภูมิภาค และมีการเติบโตอย่างต่อเนื่อง
เป็นห้องที่กล่าวถึงพระประวัติและพระกรณียกิจของ พลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ผู้ก่อตั้งเมืองอุดรธานีและยังมีการจัดแสดงศาสตราวุธที่พระองค์ใช้ในการรบกับฮ่อ ณ มณฑลลาวพวน พร้อมทั้งจัดแสดงโบราณวัตถุหลายรายการที่น่าสนใจอีกด้วย
ห้องหลวงตามหาบัว ญาณสัมปัณโน ศรัทธาแห่งแผ่นดิน อริยสงฆ์ที่ปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ และเป็นที่เคารพของชาวจังหวัดอุดรธานีและชาวไทย พร้อมกับคำสอนที่ทำให้ผู้เข้าชมในแง่คิดในการดำเนินชีวิตกลับไปอีกด้วย
บุคคลที่สร้างคุณูปการให้จังหวัดอุดรธานีมีหลากหลายแขนงอาชีพ ลูกหลานชาวอุดรธานีล้วนแล้วแต่มีคนดี คนเก่ง ซึ่งนำความสามารถของตนเองมาใช้สร้างงาน สร้างอาชีพ จนมีชื่อเสียง บุคคลเหล่านี้ล้วนเป็นตัวอย่างที่ดีและเป็นกำลังสำคัญในการขับเคลื่อนเมืองอุดรธานีนี้ให้เจริญก้าวหน้าในทุกด้าน
